Gebelik Döneminde Beslenme
Gebelik Dönemi Evreleri
1.Trimester
Hamileliğin ilk üç aylık sürecidir. Bu süreçte anne adayında fiziksel ve psikolojik olarak değişimler görülebilmektedir. Bunlardan bazıları; baş dönmesi, mide bulantısı, sık sık idrara çıkma, kilo değişimi, halsizlik, alınganlık, duygusallık vb. değişimlerdir. Embriyoda ise ilk hafta hücre bölünmeleriyle geçer. 2. Haftadan 8. Haftaya kadar doku farklılaşmaları hızla devam eder ve embriyo şekillenmeye başlar. 8. Haftadan itibaren sinir sistemleri çalışmaya başlar.
2. Trimester
İkinci üç aylık süreçtir. Bu dönem artık bebeğin büyümesi ve gelişmesinin hız kazandığı bir dönemdir. Bebeğin vücut uzuvları belirgin olarak görülmektedir. Bu dönemde bebeğin cinsiyeti de öğrenilebilmektedir. Dolaşım sistemi ise 8.-12. Haftada belirlenir. 18.haftada solunum görülür. Ancak solunum 28.haftaya kadar yaşamı sürdürmeye yeterli değildir. Sindirim sistemi ve enzimleri oluşmaya başlar.
3. Trimester
Hamileliğin son üç aylık sürecini kapsamaktadır. Anne adayının bu süreçte sütü gelmeye başlar. Bebeğin boyu ve kilosu da öğrenilebilmektedir. Bebeğin rutin kontrolleri bu dönemde artış göstermektedir.
Gebelik Dönemi Öncesinde Beslenmenin Önemi ve Amacı
Gebelik döneminde annede görülen besin ögesi eksiklikleri bebekte; düşük ağırlıklı erken doğumlara, doğumsal hastalıklara, zekâ geriliğine neden olabilmektedir. Hatta bu olumsuzluklar ölü doğumlar ile sonuçlanabilmektedir. Gebelik dönemindeki amaç; annenin ve anne karnındaki bebeğin her evresinde fizyolojik gereksinimlerini karşılamak, annenin sağlıklı bir gebelik ve doğum süreci geçirmesini sağlamak, anne karnındaki bebeğin ise her döneminde kontrollü davranarak zamanında ve sağlıklı bir birey olarak doğmasını sağlamaktır.
Gebelik sürecinin olumsuz etkilerinden kurtulmak için gebelik öncesinde normal ağırlıkta olmak gereklidir. Gebelik döneminde yetersiz veya fazla kilolu olmak hem anne hem de bebeğin sağlığı için risk teşkil etmektedir. Bu nedenle gebeliğin her evresinde kilo kontrol altında tutulmalı ve genel olarak 9-12 kg arasında bir ağırlık kazanımı hedef alınmalıdır. Bu nedenle gebelik dönemi öncesi ve sürecinde işin uzmanlarından yardım almayı ihmal etmeyin.
Gebelik Döneminde Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin Anne Sağlığına Etkileri
Gebelikte beslenme şekli en az bebek kadar anne sağlığını da etkilemektedir. Yetersiz ve dengesiz beslenme, erken yaşta veya sık görülen gebelikler, stres anneyi etkileyen olumsuz faktörlerdendir.
Gebe kadınlar beslenmesine dikkat etmediğinde ihtiyaçları olan gereksinimleri kendi dokularından karşılamaktadır. Erken yaşta gebe olan kadınlar bu durumlardan biridir. Çünkü bu gebeler kendi büyüme çağlarını henüz atlatamadıkları için hem kendi gereksinimleri artmakta hem de yeni oluşan canlının gereksinimleri artmaktadır. Bu nedenle besinlerle alım miktarını da arttırması gerekmektedir. Nitekim ağır fiziksel çalışma sürdüren gebe kadınlarında yaptıkları işte harcadıkları enerji nedeniyle alımlarını arttırmaları gerekmektedir. Aksi takdirde artan protein ve enerji ihtiyaçlarını karşılayamadıklarında kas kayıpları görülebilmekte, annenin istenmeyen bir şekilde zayıflamasına neden olabilmektedir.
Bebeğin gereksinim duyduğu kalsiyum ve demir ihtiyacı anneden plasenta yolu ile bebeğe geçmektedir. Bu da annenin kalsiyum ve demir yetersizlikleri sorunuyla karşılaşmasına sebep olabilmektedir. Bu sorunlar demir eksikliği anemisi, megaloblastik anemi, osteomalazi gibi hastalıklardır.
Gebelikte annenin aldığı neredeyse bütün besin ögeleri plasenta yardımı ile embriyoya taşınmaktadır. Bu sayede embriyo büyümekte ve gelişmektedir. Plasenta yarı geçirgen özellikte olduğundan antikor ve besin ögelerinin geçirilmesini sağlarken bakteri ve virüslerin geçmesini önlemektedir. Embriyoya taşınan besin ögeleri kadının gereksinimine ek olarak hesaplanması ve diyete ek olarak da verilmesi gerekmektedir. Ayrıca gebelik döneminde annenin yeterli ağırlık kazanımı sağlanılmadığında prematüre doğum riski artmaktadır.
Gebeliğin ilk üç ayında anne adayında kusma gibi sindirim sistemi bozuklukları problemleri görülebilmektedir. Bu gibi durumlarda gebe kadının azar azar, sık sık, kuru besinler alması gerekir. Bu sindirim problemleri genelde üçüncü ayın sonuna doğru azalmaktadır.
Gebelik Döneminde Bebeğinizin Sağlığı İçin Gerekli Olan Vitamin ve Mineraller
A vitamini
A vitamini yönünden yetersiz beslenen gebelerin çocuklarında miyop hastalığına karşı yatkınlık gözlenmekte ve bu çocuklar A vitamini yetersizliği hastalıklarına daha kolay yakalanabilmektedir.
Folik Asit
Konjenital bozukluklarla doğan bebeklerin annelerinin %65’inde folik asit yetersizliği bildirilmiştir. Bu vitamin ile birlikte B2, B6, B12 vitaminlerinin de yetersiz olan gebelerin çocuklarında Nöral Tüp Defekti oluşabilmektedir.
İyot
Gebelerin diyetinde iyotun yetersiz oluşu doğan çocuklarda kretenizim denilen zeka geriliğine neden olabilmektedir.
Demir
Demir yetersizliği sonucunda hemoglobin düzeyleri düşüklük göstermektedir. Hemoglobin düzeyleri düşük ya da fazla olduğunda düşük ağırlıklı ve erken doğumlar, ölü doğumlar görülebilmektedir. Demir eklenmesi yapıldığında ise bu durum Çinko yetersizliğine neden olabilmektedir. Bu nedenle kişilerin gereksinmesi göz önünde bulundurularak demir miktarlarına karar verilmektedir.
Gebelik Döneminde Öneriler
Enerji ve Kalori Alımında Artış
Gebe kadın kendi gereksinimlerine ek olarak gebelik sürecinde plasenta gibi yapıların oluşması, bebeğin dönemlerine uygun sağlıklı büyümesi ve gelişimi için enerji almalıdır.
Ağırlık Kazanımı ve Uygun Doğum Ağırlığı
Başlangıçta istenilen ağırlığın üzerinde olan gebeler; gebelik süreci ve sonrası süreçte aşırı kilo artışı, yağlanma, doğum sonrası kiloları vermede güçlük gibi problemlerle karşı karşıya kalabilmektedir. Bunun aksine düşük ağırlığa sahip gebelerde vücudun depolarında azalmaya bağlı olarak halsizlik, yorgunluk, kan değerlerinde düşüklük, bebeğin büyüme ve gelişiminde gecikmeler, mental gelişim geriliği, düşük ağırlıklı doğumlar görülebilmektedir. Bu iki durumunda önüne geçebilmek için gebelik öncesinde uygun ağırlığa gelinmesi ve bunun gebelik boyunca takibi önemlidir. Gebelik başlangıcında BKI 19,8-26 arası gebelik başlangıcı için uygun kabul edilmektedir.
Doğal Beslenme ile Vitamin ve Mineral Takviyeleri
Gebelik döneminde vitamin ve minerallere olan gereksinimin arttığından yukarıda bahsetmiştik. Bu kaynakların sentetik takviyelerden ziyade doğal kaynaklarından alınması önem taşımaktadır.
Sigara ve Alkolden Uzak Durulmalı
Sigarada bulunan nikotin ve siyanid gibi bazı maddeler damarlarda kasılmaya ve dokularda oksijenin azalmasına ve hipotansiyona yol açmaktadır. Ayrıca sigaradan gelen karbon monoksit hem anne hem fetusun kanında oksijenin bağlanmasını engelleyerek gebeliği ciddi şekilde kötü yönde etkilemektedir.
Fetüsün karaciğerinde alkol dehidrogenaz enzimi yoktur dolayısıyla alkolü parçalayamaz ve vücudunda toksik etki gösterir. Alkolik annelerin bebeklerinde fetal alkol sendromu oluşabilmekte ve çok ağır sonuçlara neden olabilmektedir.
Hijyen
Tarım ürünlerinde gübre, ilaç vs. kullanımı sebze ve meyvelerde kalıntı bırakabilmektedir. Bu nedenle gıdaları tüketmeden önce iyice yıkandığından ve temizliğinden emin olunmalıdır.
Gıda Güvenilirliği
Gıda güvenilirliği her canlıda olduğu gibi gebeler içinde birincil önem taşımaktadır. Bu nedenle katkı maddesi fazla, işlenmiş maddelerden uzak durmakta fayda vardır. Yine besinler satın aldıktan sonra uygun sıcaklıkta depolanmalı ve uygun sürede bekletilmelidir. Yine besinler pişirilirken vitamin ve mineral kayıplarının en aza indirilmeli, doğru pişirme teknikleri öğrenilmelidir.